Ενοχές

Όταν νιώθουμε ενοχές, συνήθως σημαίνει ότι για κάτι που κάνουμε έχει παράπονο η συνείδησή μας. Αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι πρέπει να τις προσέξουμε, ούτε όμως ισχύει αυτόματα το αντίθετο. Είναι πολλοί οι παράγοντες που επιδρούν στη συνείδηση του ανθρώπου, άλλοι σωστοί και δικαιολογημένοι, άλλοι υπερβολικοί και απαράδεκτοι.

Σε ένα επίπεδο, η συνείδηση είναι έμφυτη στη φύση του ανθρώπου, όπως έμφυτη είναι η διάνοια ή το συναίσθημα. Λειτουργία της συνείδησης είναι να επιτηρεί σε ένα γενικότερο επίπεδο την πορεία της ζωής μας, και να διακρίνει κατά πόσο τη ζούμε σε φυσικά και υγιή πλαίσια, ή αντιθέτως με παραμέληση και ευτέλεια. Όταν η συνείδηση αντιληφθεί μέσα μας μια σκέψη ή πράξη που μας υποβιβάζει σαν ανθρώπους, τότε “ανάβει ένα προειδοποιητικό λαμπάκι”, μας δίνει δηλαδή το βίωμα της ενοχής. Αν εκείνη την ώρα στραφούμε να ακούσουμε αυτό που έχει να πει η συνείδηση, τότε μας πληροφορεί εκτενέστερα σχετικά με την πορεία που θα ήταν καλό να ακολουθήσουμε, και έπειτα μας αφήνει ήσυχους, ελεύθερους να επιλέξουμε. Αν αντιθέτως προσπαθήσουμε να αποφύγουμε τη φωνή της συνείδησης καταπιέζοντας μέσα μας το βίωμα της ενοχής, τότε δε θα μας πληροφορήσει, ούτε εκείνη την ώρα ούτε σε μελλοντικές περιστάσεις που θα χρειαστούμε τη βοήθειά της. Οι δε ενοχές θα παραμείνουν μέσα μας σε ένα υποσυνείδητο επίπεδο, ίσως για πάρα πολύ καιρό, και θα εκφράζονται άστοχα και παράλογα σε θέματα άλλα.

Σε ένα άλλο επίπεδο,  η συνείδησή μας κάθε άλλο παρά έμφυτη είναι – και μάλλον εκφράζει τις συγκεκριμένες αξίες και προτιμήσεις των ανθρώπων που μας μεγάλωσαν ή της κουλτούρας μας γενικότερα. Ένα παράδειγμα είναι όταν νιώθουμε ενοχές διότι δεν τα καταφέραμε να περάσουμε σε κάποια συγκεκριμένη σχολή, ή διότι αποφασίσαμε να παντρευτούμε κάποιο άτομο για το οποίο ένας από τους γονείς μας διαφωνεί. Τέτοιες ενοχές δεν έχουν την ίδια αξία με τις ενοχές της έμφυτης συνείδησης και είναι καλό κάποιος να τις υπερβαίνει, διότι μας εμποδίζουν από το να ζούμε αυθεντικά τη ζωή μας. Σχετικά με το πώς θα το κατορθώσουμε αυτό δεν υπάρχει εύκολη συνταγή, αλλά αν προσπαθήσουμε πρώτα να ακούσουμε τι έχει να πει η δήθεν “συνείδηση” για το θέμα αυτό (π.χ. “Αυτή την κοπέλα μην την πάρεις διότι είναι φτωχιά”), και μετά το απορρίψουμε μέσα μας με εύλογα επιχειρήματα (“Την αγάπη δεν τη μετράς με τα χρήματα”), τότε είναι πιο εύκολο να νικήσουμε και να διώξουμε από μέσα μας τις περιττές ενοχές. Αν κάποια κατάλοιπα ενοχών επιμένουν, καλύτερα είναι να μην τους δίνουμε σημασία, να τα περιφρονούμε, και σιγά – σιγά με την πάροδο του χρόνου θα σβήσουν.

Ένα απλό κριτήριο για να ξεχωρίσουμε τις χρήσιμες ενοχές από τις περιττές ενοχές είναι το εξής: Αν οι ενοχές έχουν να κάνουν με το ήθος μας - δηλαδή κατά πόσο είμαστε ή δεν είμαστε τίμιοι, εργατικοί, πιστοί στους άλλους κ.ο.κ. - τότε μάλλον προέρχονται από την έμφυτη συνείδησή μας και είναι καλό να τις ακούμε. Αν όμως οι ενοχές έχουν να κάνουν με τις επιλογές μας - δηλαδή τι θελήσαμε να σπουδάσουμε, ποιον άνθρωπο αγαπήσαμε, ποιο επάγγελμα διαλέξαμε - τότε  μάλλον προέρχονται από τον περίγυρό μας και είναι περιττές.

Ακόμη και στην περίπτωση που οι ενοχές είναι χρήσιμες, είναι καλό να τηρούμε ένα υγιές μέτρο, να μην επιτρέπουμε να μας κυριεύει το άγχος και η λύπη. Σκοπός της ενοχής είναι να μας ξυπνήσει από το λήθαργό μας, ώστε να ενεργοποιήσουμε τις δυνάμεις μας και να διορθώσουμε την πορεία μας. Από εκεί και πέρα η ενοχή δεν έχει τίποτε άλλο να μας προσφέρει, άρα είναι καλό να την αφήνουμε να φεύγει από μέσα μας.